सरकारले बदल्याे नक्सा, लेखकले बदले अक्षांश र देशान्तरसँगै देशकै भूगोल!
एउटा चौतारीमा तीन/चार जना उरन्ठेउला केटाहरु गफिएर बसिरहेका थिए। उनीहरुमध्ये एउटा नामूद गफाडीले आफूले संसार घुमेको गफ दिएछ। उसको गफमा लठ्ठ भएका हरिलठ्क साथीहरुमध्ये एउटाले उसलाई सोधेछे, ‘ए, त्यसो भए त ज्योग्राफीमा त तँ...’ भनेर उसको प्रश्न सकिन नपाउँदै गफाडीले उत्तर दिएछ, ‘ए, ज्योग्राफीमा त म ६/६ महिना बसेको बुझिस्।’
यस्तै गफाडीहरुले गफको भरमा तयार पारेजस्तै भाषा, तथ्य र तथ्याङ्कले भरिएको छ प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको निर्देशनपछि वितरणमा रोक लगाइएको बहुचर्चित नेपालको भूगोल र नक्सासम्बन्धी पाठ्यपुस्तक।
पूर्व माओवादी केन्द्रीय सदस्य कोमलचन्द्र बरालदेखि कार्यकर्ता र शिक्षा मन्त्री गिरिराजमणि पोखरेलको पुरानो पार्टी जनमोर्चा निकटस्थ तथाकथित विज्ञहरुको कार्यदलले तयार पारेको ‘नेपालको भूगोल र नक्सासम्बन्धी स्वाध्याय सामाग्री’ यदि यही अवस्थामा विद्यालयमा पठनपाठनका लागि पठाइयो भने भोलि हाम्रा विद्याथीहरुले पनि त्यही गफाडीको शैलीमा भूगोलमा ६ महिना बसेको भन्न बेर छैन।
बरालसहित त्रिभुवन विश्वविद्यालयका सहप्राध्यापक केशवराज ढकाल र उपप्राध्यापक शेरबहादुर गुरुङ सम्मिलित कार्यदलले लेखेको तथा पाठ्क्रम विकास केन्द्रका उपनिर्देशक प्रेम भट्टराईको संयोजन, केन्द्रका प्रवक्ता गणेशप्रसाद भट्टराईले भाषा सम्पादन गरेको भनिएको उक्त पुस्तकमा सायद कुनै त्यस्तो पृष्ठ छैन जहाँ भाषागत त्रुटिदेखि तथ्यगत गढबढी नभएको होस्।
हिमाल दैनिकले प्राप्त गरेको उक्त पाठ्यपुस्तकको परिशिष्टः १ नक्साको परिचय र प्रयोग शिर्षक अन्तर्गत नक्साका तत्वहरु र नक्सा अध्ययनका तरिका सम्बन्धि पृष्ठ ३७ मा अक्षांश र देशान्तर अर्थात अंग्रेजीमा ल्याटिच्यूड र लङ्गिच्यूड (Longitude and Latitude) समेतको सहि उल्था नगरी देशान्तरलाई अक्षांश र अक्षांशलाई देशान्तर भनिएको छ।
यदि त्यही आधारमा पढ्ने हो भने, नेपालको भौगोलिक अवस्थिती पृथ्वीको अर्कै गोलार्द्धमा पर्न गई कतै भारत र चीनको सट्टा अरु नै कुनै देश छिमेकी हुने पो हुन् कि? अथवा अहिलेसम्म पृथ्वीको उत्तरी गोलार्द्धमा पूर्वपश्चिम लम्बाइको आकार रहेको नेपालको अवस्थिति उल्टिएर समुन्द्री घोडा जस्तैः उत्तर/दक्षिण पो हो कि जस्तो लाग्दछ।
लङ्गिच्यूड अर्थात देशान्तर हुनु पर्नेमा अक्षांश लेख्दै त्यसको परिभाषामा भनिएको छ, ‘सामान्यतः उत्तरी ध्रुव र दक्षिणी ध्रुवबिचको अवस्थिति अक्षांश हो।’
जब कि, विज्ञानले नै पुष्टि गरेको विषयलाई ‘सामान्यतः’ पदावली प्रयोग गरेर यो कहिलेकाही उल्टिन्छ भनेजस्तो गरी लेखिएको छ।
विगतमा विद्यालय तहका विद्यार्थीहरुका लागि पढाइने पाठ्यपुस्तकमा नेपाल २६ं २२’ उत्तरदेखि ३०ं २७’ अक्षांश तथा ८०ं १२’ पूर्वदेखि ८८ं १२’ पूर्वी देशान्तरमा रहेको उल्लेख गरिएपनि नयाँ नक्साको आधारमा नेपालको अवस्थितिबारे केही उल्लेख छैन।
पुस्तकमा एक डिग्री देशान्तर वा अक्षांशबीचको दूरी भू–मध्ये रेखीय क्षेत्रमा १११ किलोमिटर हाराहारी हुनुपर्छ भनेर लेख्नु पर्नेमा १० अक्षांश बराबर भनेर लेखिएको छ।
पृथ्वीको मध्ये भागलाई आधार मानेर उत्तर र दक्षिणतर्फ समानान्तर हुनेगरी अक्षांश रेखाको कल्पना गरिएको हुन्छ। त्यसैले दुई अक्षांशबीचको दूरी समान्यतः उस्तै हुन्छ।
भू–मध्ये रेखादेखि कर्कट र मकर रेखासम्म १ डिग्री अक्षांश बराबर १११.५६७ किलोमिटर हुन्छ भने अझ उत्तर वा दक्षिण लागेपछि यो बढेर १११.९४८ किलोमिटर हुन्छ।
तर, देशान्तर रेखाहरु समानान्तर हुँदैनन्। दुई ध्रुवमा जोडिने र भू–मध्ये रेखा क्षेत्रमा टाढिने हुन्छन्। ठ्याक्कै भू–मध्ये रेखामा १ डिग्री देशान्तर बराबर १११.३२१ किलोमिटर हुन्छ भने ४० डिग्री उत्तरी वा दक्षिणी अक्षांशमा पुग्दा यो घटेर ८५ किलोमिटर हुन्छ।
यति सरल भाषामा लेख्न सकिने विषयलाई आनका तान फरक पर्नेगरी लेखिएको छ।
यसरी पुस्तकमा अक्षांश र देशान्तर नै गलत लेखिएको विषयमा पुस्तक लेखनमा सहभागी लेखक एवं नेपाल प्राध्यापक संघमा नेकपा माओवादीको तर्फबाट केन्द्रीय सदस्य समेत रहेका शेरबहादुर गुरुङले कोरोना महामारीको कारण लकडाउनमा बसेको बेला घरबाटै अंग्रेजीमा लेखिपठाएको अंशलाई पाठ्यक्रम विकास केन्द्रले उल्था गर्दा उल्टापाल्टा परेको दाबी गरे।
यसैगरी पृष्ठ ३७/३८ को (च)मा उल्लेखित स्थान र अवस्थितिबारे लेखिएको भाषा, जानकारी र उदाहरण पनि बिल्कुलै गलत भेटिएको छ।
[gallery link="file" td_select_gallery_slide="slide" ids="24095,24096,24097,24098,24099,24100,24101"]
निरपेक्ष र सापेक्ष अवस्थितिबारे उदाहरणका लागि पुस्तकमा ‘लिम्पियाधुरा गुन्जीदेखि ४३ कि. मि. टाढा अवस्थित छ भनियो भने दुरी बुझाउँछ भने लिम्पियाधुरा नेपालको उत्तरपूर्व सीमानामा अवस्थित छ भनिएमा दिशा बुझिन्छ,’ भनि उल्लेख गरिएको छ।
यो सरासर उल्टो उदाहरण हो। कुनै ८ कक्षामा भूगोल विषय अध्यययन गरेको सामान्य विद्याथीले पनि बुझेको कुरा के हो भने, नेपालको उत्तरपूर्व सीमानामा अवस्थिति भूभाग दार्चुलाको लिम्पियाधुरा होइन, ताप्लेजुङको ओलाङचुङगोला क्षेत्र पर्ला।
यसैगरी, नेपालको सीमाना सम्बन्धी पृष्ठ २३/२४ मा विगतको इतिहासमा विभिन्न समयमा भएका सहमति, सन्धि र सम्झौतापछि कायम भएको नेपालको भूभाग उल्लेख गर्दै अन्त्यमा पुरानो १,४७,१८१ वर्ग कि.मि.को सट्टा हाल नक्सामा समेटिएको कालापानी, लिपुलेक र लिम्पियाधुरासहितको भूभाग जोडेर १,४७, ६४१.२८ वर्ग कि.मि. क्षेत्रफल कायम गरिएको छ।
यसरी नेपालको पश्चिमोत्तर क्षेत्रको लिपुलेक, कालापानी र लिम्पियाधुरासहितको करिब ५४१.६ अर्थात ५४२ वर्ग कि.मि. भूभाग थपिएपछि नेपालको पूर्व–पश्चिम लम्बाई स्वतः बढ्नु पर्नेमा त्यसबारे कुनै उल्लेख नगरी पुस्तकमा साविककै लम्बाई ८८५ कि.मि. तथा र उत्तर–दक्षिण चौडाइ १९३ कि.मि. नै कायम गरिएको छ।
क्रमशः
यदि त्यही आधारमा पढ्ने हो भने, नेपालको भौगोलिक अवस्थिती पृथ्वीको अर्कै गोलार्द्धमा पर्न गई कतै भारत र चीनको सट्टा अरु नै कुनै देश छिमेकी हुने पो हुन् कि? अथवा अहिलेसम्म पृथ्वीको उत्तरी गोलार्द्धमा पूर्वपश्चिम लम्बाइको आकार रहेको नेपालको अवस्थिति उल्टिएर समुन्द्री घोडा जस्तैः उत्तर/दक्षिण पो हो कि जस्तो लाग्दछ।
लङ्गिच्यूड अर्थात देशान्तर हुनु पर्नेमा अक्षांश लेख्दै त्यसको परिभाषामा भनिएको छ, ‘सामान्यतः उत्तरी ध्रुव र दक्षिणी ध्रुवबिचको अवस्थिति अक्षांश हो।’
जब कि, विज्ञानले नै पुष्टि गरेको विषयलाई ‘सामान्यतः’ पदावली प्रयोग गरेर यो कहिलेकाही उल्टिन्छ भनेजस्तो गरी लेखिएको छ।
विगतमा विद्यालय तहका विद्यार्थीहरुका लागि पढाइने पाठ्यपुस्तकमा नेपाल २६ं २२’ उत्तरदेखि ३०ं २७’ अक्षांश तथा ८०ं १२’ पूर्वदेखि ८८ं १२’ पूर्वी देशान्तरमा रहेको उल्लेख गरिएपनि नयाँ नक्साको आधारमा नेपालको अवस्थितिबारे केही उल्लेख छैन।
पुस्तकमा एक डिग्री देशान्तर वा अक्षांशबीचको दूरी भू–मध्ये रेखीय क्षेत्रमा १११ किलोमिटर हाराहारी हुनुपर्छ भनेर लेख्नु पर्नेमा १० अक्षांश बराबर भनेर लेखिएको छ।
पृथ्वीको मध्ये भागलाई आधार मानेर उत्तर र दक्षिणतर्फ समानान्तर हुनेगरी अक्षांश रेखाको कल्पना गरिएको हुन्छ। त्यसैले दुई अक्षांशबीचको दूरी समान्यतः उस्तै हुन्छ।
भू–मध्ये रेखादेखि कर्कट र मकर रेखासम्म १ डिग्री अक्षांश बराबर १११.५६७ किलोमिटर हुन्छ भने अझ उत्तर वा दक्षिण लागेपछि यो बढेर १११.९४८ किलोमिटर हुन्छ।
तर, देशान्तर रेखाहरु समानान्तर हुँदैनन्। दुई ध्रुवमा जोडिने र भू–मध्ये रेखा क्षेत्रमा टाढिने हुन्छन्। ठ्याक्कै भू–मध्ये रेखामा १ डिग्री देशान्तर बराबर १११.३२१ किलोमिटर हुन्छ भने ४० डिग्री उत्तरी वा दक्षिणी अक्षांशमा पुग्दा यो घटेर ८५ किलोमिटर हुन्छ।
यति सरल भाषामा लेख्न सकिने विषयलाई आनका तान फरक पर्नेगरी लेखिएको छ।
यसरी पुस्तकमा अक्षांश र देशान्तर नै गलत लेखिएको विषयमा पुस्तक लेखनमा सहभागी लेखक एवं नेपाल प्राध्यापक संघमा नेकपा माओवादीको तर्फबाट केन्द्रीय सदस्य समेत रहेका शेरबहादुर गुरुङले कोरोना महामारीको कारण लकडाउनमा बसेको बेला घरबाटै अंग्रेजीमा लेखिपठाएको अंशलाई पाठ्यक्रम विकास केन्द्रले उल्था गर्दा उल्टापाल्टा परेको दाबी गरे।
यसैगरी पृष्ठ ३७/३८ को (च)मा उल्लेखित स्थान र अवस्थितिबारे लेखिएको भाषा, जानकारी र उदाहरण पनि बिल्कुलै गलत भेटिएको छ।
[gallery link="file" td_select_gallery_slide="slide" ids="24095,24096,24097,24098,24099,24100,24101"]
निरपेक्ष र सापेक्ष अवस्थितिबारे उदाहरणका लागि पुस्तकमा ‘लिम्पियाधुरा गुन्जीदेखि ४३ कि. मि. टाढा अवस्थित छ भनियो भने दुरी बुझाउँछ भने लिम्पियाधुरा नेपालको उत्तरपूर्व सीमानामा अवस्थित छ भनिएमा दिशा बुझिन्छ,’ भनि उल्लेख गरिएको छ।
यो सरासर उल्टो उदाहरण हो। कुनै ८ कक्षामा भूगोल विषय अध्यययन गरेको सामान्य विद्याथीले पनि बुझेको कुरा के हो भने, नेपालको उत्तरपूर्व सीमानामा अवस्थिति भूभाग दार्चुलाको लिम्पियाधुरा होइन, ताप्लेजुङको ओलाङचुङगोला क्षेत्र पर्ला।
यसैगरी, नेपालको सीमाना सम्बन्धी पृष्ठ २३/२४ मा विगतको इतिहासमा विभिन्न समयमा भएका सहमति, सन्धि र सम्झौतापछि कायम भएको नेपालको भूभाग उल्लेख गर्दै अन्त्यमा पुरानो १,४७,१८१ वर्ग कि.मि.को सट्टा हाल नक्सामा समेटिएको कालापानी, लिपुलेक र लिम्पियाधुरासहितको भूभाग जोडेर १,४७, ६४१.२८ वर्ग कि.मि. क्षेत्रफल कायम गरिएको छ।
यसरी नेपालको पश्चिमोत्तर क्षेत्रको लिपुलेक, कालापानी र लिम्पियाधुरासहितको करिब ५४१.६ अर्थात ५४२ वर्ग कि.मि. भूभाग थपिएपछि नेपालको पूर्व–पश्चिम लम्बाई स्वतः बढ्नु पर्नेमा त्यसबारे कुनै उल्लेख नगरी पुस्तकमा साविककै लम्बाई ८८५ कि.मि. तथा र उत्तर–दक्षिण चौडाइ १९३ कि.मि. नै कायम गरिएको छ।
क्रमशः
|
नक्सासम्बन्धी पुस्तकको शल्यक्रिया (सिरिज) |
प्रकाशित मिति: मंगलबार, असोज १३, २०७७
प्रतिक्रिया दिनुहोस्
थप समाचार
साताको लोकप्रीय
