राष्ट्रिय सभा सदस्यका लागि हुन लागेको निर्वाचन लगत्तै उक्त सदनमा रहेका दलहरुको गणितीय संख्यामा फागुन २० गते पश्चात व्यापक फेरबदल हुने भएको छ।

मुलुकका प्रमुख राजनीतिक दलहरु, विशेषगरी सत्ता गठबन्धनमा रहेका दलहरुको प्रदेश र स्थानीय तहमा रहेको गणितीय संख्या र उनीहरुबीचको चुनावी तालमेलका कारण विगत ६ वर्षदेखि राष्ट्रिय सभामा सबैभन्दा ठूलो दलका रुपमा रहँदै आएको नेकपा एमाले आगामी निर्वाचनमा कुनै स्थान सुरक्षित नहुँदा एकैचोटी तेस्रो स्थानमा खुम्चिन बाध्य हुने भएको छ।

उता, गत वर्षको मंसिरमा सम्पन्न प्रतिनिधि सभा सदस्यको निर्वाचनमा ३२ स्थानमा मात्रै सिमित भएर तेस्रो दल बन्दै गर्दा पनि त्रिशंकु संसदमा हुने गणितीय खेलका आधारमा सत्ताको नेतृत्व गरिरहेको नेकपा (माओवादी केन्द्र) राष्ट्रिय सभामा सबैभन्दा ज्यादा सदस्यसहित पहिलो दल बन्ने लगभग निश्चित छ।

नयाँ संविधान जारी भएलगत्तै ०७४ सालमा सम्पन्न आम निर्वाचनमा तत्कालिन नेकपा एमाले र नेकपा माओवादी केन्द्र लगायतका दलहरुबीचको चुनावी तालमेल पश्चात संघीय संसदको दुबै सदनतर्फ नेकपा एमाले सबैभन्दा ठूलो दलका रुपमा उदाएको थियो।

निर्वाचन लगत्तै एमाले र माओवादीबीचको एकीकरण पश्चात संघीय संसदको दुबै सदनमा झण्डै झण्डै दुई तिहाइ संख्या निकट पुगेको तत्कालिन नेकपा डब्बलका (हालको नेकपा एमाले) अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले कहिल्यै सोचेका थिएनन् होला कि उनको दल राष्ट्रिय सभामा तेस्रो स्थानमा सिमिति हुने छ। त्यो पनि आफ्नै दलबाट विभाजित भएर गएको नेकपा माओवादी केन्द्रले विस्थापित गरेको कारण। सँगसँग,ै आफैँबाटबाट उछिट्टिएर गएका माधवकुमार नेपाल÷झलनाथ खनाल लगायतका नेताहरुले नेतृत्व गरिरहेको र गत निर्वाचनमा समानुपातिकतर्फ तीन प्रतिशत थ्रेसहोल्ड समेत कटाउन नसकेर राष्ट्रिय मान्यताप्राप्त दलको हैसियत समेत नपाएको नेकपा (एकीकृत समाजवादी) सरह वा त्यो भन्दा पनि न्यून संख्यामा खुम्चिनु पर्ने बाध्यात्मक स्थिति बन्दैछ।

संविधानको धारा ८६ को उपधारा (३) बमोजिम फागुन २० गतेपछि विभिन्न राजनीतिक दलबाट निर्वाचित १९ तथा मन्त्रिपरिषदको सिफारिसमा मनोनित एक गरी २० सांसद आफ्नो ६ वर्षे कार्यकाल पूरागरी विदा हुँदैछन्।
यसरी रिक्त हुने पदका लागि निर्वाचन आयोगको परामर्शमा सरकारले माघ ११ गतेका लागि निर्वाचनको मिति तय गरिसकेको पनि छ।

निर्वाचनको मिति तय भएपश्चात निर्वाचन आयोगले राष्ट्रिय सभाका १९ पदमा निर्वाचनको कार्यतालिका समेत सार्वजनिक गरिसकेको छ भने, राजनीतिक दलले पनि उक्त निर्वाचनमा सहभागी हुनका लागि आफ्नो तयारी थालिसकेका पनि छन्।

यदी सत्ता गठबन्धनमा रहेका दलहरुः नेपाली कांग्रेस, नेकपा माओवादी केन्द्र, नेकपा एकीकृत समाजवादी र जनता समाजवादी पार्टीबीच सहमतिका आधारमा सिट बाँडफाँट भयो र सोही आधारमा चुनावी परिणाम आयो भने माघ ११ गते हुने निर्वाचनबाट राष्ट्रिय सभामा एमालेले कुनै स्थानमा आशा नराखे हुन्छ। किन भने, यी दलहरुबीच हुने सहमति र तालमेलका कारण सातै प्रदेशका प्रदेश सभामा मात्र होइन, त्यी प्रदेश मातहतका स्थानीय तहका प्रमुख÷उपप्रमुखको संख्या सामु एमालेको मतभार संख्या चुनावी परिणामका लागि उपलब्धि शून्य नै हुनेछ।  

सत्ता साझेदार दलहरुबीच सुरु भएको आन्तरिक तयारीमा संलग्न नेताहरुका अनुसार, माघ ११ गते हुने निर्वाचनमा कांग्रेसले राष्ट्रपतिबाट मनोनित एक सदस्यबाहेक १९ सिटमध्ये कम्तिमा पनि ९ स्थान पाउँने सम्भावना छ भने, माओवादी केन्द्रका लागि ६ स्थान, नेकपा एकीकृत समाजवादीका लागि ३ र जनता समाजवादीका लागि १ स्थानको भागबण्डा हुने प्रबल सम्भावना छ।

यस्तो स्थितिमा हाल उपाध्यक्षसहित १५ सदस्य रहेको माओवादी केन्द्रको संख्या बढेर १८ सम्ममात्रै पुग्ने होइन, राष्ट्रपतिबाट मनोनित माओवादी नेता नारायण दाहालसहित थपिएर सबैभन्दा ठूलो दल हुन सक्नेछ।

उता, हाल १० सांसदसहित तेस्रो स्थानमा रहेको नेपाली कांग्रेसका ४ जना सदस्यको पदावधि सकिएर घर फर्किँदा आसन्न निर्वाचनबाट थपिन सक्ने कम्तिमा ९ सांसदसहित उक्त पार्टी राष्ट्रिय सभामा दोस्रो ठूलो दलको रुपमा रहनसक्ने छ।  

यदी गठबन्धन दलबीचको सहमतिका आधारमा नेकपा एकीकृत समाजवादीले तीन सिट पाएको खण्डमा आगामी निर्वाचन पश्चात उक्त दलको राष्ट्रिय सभामा उपस्थिति संख्या ९ नै कायम हुने छ। जुन, सम्भवत्, राष्ट्रपतिबाट मनोनित भएर कुनै पनि दलमा आबद्ध नहुने घोषणा गर्दैआएका वामदेव गौतमले साथ नदिएको खण्डमा एमालेकै सरहको उपस्थिति नेकपा एसको हुनेछ।

यस्तो छः हाल कायम रहेको राष्ट्रिय सभाको गणितः
 

संविधानको व्यवस्था अनुसार, ७ प्रदेशबाट ८ जनाका दरले निर्वाचित ५६ र मन्त्रिपरिषदको सिफारिसमा राष्ट्रपतिले मनोनित गरेका ३ गरी ५९ सदस्यीय राष्ट्रिय सभा सदस्यमध्ये फागुन २० गते २० जना सदस्यको कार्यकाल पूरा हुँदैछ।  
यसरी आफ्नो ६ वर्षे कार्यकाल पूरा गरी विदा हुने सांसदहरुको सूचिमा सबैभन्दा धेरै सदस्य हाल उक्त सदनको अध्यक्ष समेतगरी १७ सदस्यसहित सबैभन्दा ठूलो दलको रुपमा रहेको एमालेकै रहेका छन्।

एमालेबाट माघ २० गतेबाट पदमुक्त हुने सदस्यहरुको सूचिमा राष्ट्रिय सभा अध्यक्ष समेत रहेका गणेशप्रसाद तिमिल्सिनासहित ८ जना रहेका छन्। जसमध्ये, गण्डकीबाट अध्यक्ष तिमिल्सिना र दिपा गुरुङ, बाग्मतीबाट दिलकुमारी रावल थापा (पार्वती) र रामचन्द्र राई, कर्णालीबाट भैरवसुन्दर श्रेष्ठ र नरपति लुवार, लुम्बिनीबाट कुमार दसौँदी र सुदूरपश्चिमबाट इन्दु कडरिया रहेका छन्।

यसका अतिरिक्त, तत्कालिन नेकपा एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकारको सिफारिसमा तत्कालिन राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले मनोनित गरेपनि सदन र सरकारमा एमाले सांसदकै रुपमा सक्रिय रहँदै आएकी विमला राई (पौड्याल) पनि फागुन २० गतेपछि विदा हुँदैछिन्। ओली सरकारकै पालामा राष्ट्रिय सभा सदस्यमा राष्ट्रपतिबाट मनोनित भएका सांसद एवं एमालेका पूर्व उपाध्यक्ष वामदेव गौतम भने पार्टी विभाजन पश्चात स्वतन्त्रकै हैसियतमा रहँदै आएका छन्।

आगामी निर्वाचन पश्चात एमाले पार्टी नेतृत्वले गौतमलाई सम्झाई, बुझाई सहमतिमा पुनः पार्टीभित्रै फर्काएको खण्डमा भने राष्ट्रिय सभामा एमालेको उपस्थिति संख्या १० हुँदा तेस्रो दलको हैसियत स्पष्ट कायम गराउन सक्नेछ।

एमालेबाट कुन प्रदेशको कुन समूहबाट को को विदा हुँदैछन्ः
१. गणेशप्रसाद तिमिल्सिना (गण्डकी पुरुष/अन्य)
२. कुमार दसौँदी (लुम्बिनी पुरुष/अन्य)
३. इन्दु कडरिया (सुदूरपश्चिम महिला)
४. दिपा गुरुङ (गण्डकी महिला)
५. दिलकुमारी पार्वती रावल (बाग्मती महिला)
६. नरपति लुहार (कर्णालाी पुरुष/दलित)
७. भैरवसुन्दर श्रेष्ठ (कर्णाली पुरुष/अन्य)
८. रामचन्द्र राई (बाग्मती, पुरुष/अल्पसंख्यक/अपाङ्गता भएका व्यक्ति)
९. विमला पौडेल (राष्ट्रपतिबाट मनोनित)

उता, प्रतिनिधि सभामा सबैभन्दा ठूलो दलको रुपमा रहेपनि यसअघिको संघीय संसद र प्रदेश सभा सदस्यको निर्वाचनसँगै स्थानीय तहको निर्वाचन परिणामका आधारमा १० सदस्यसहित तेस्रो स्थानमा सिमित रहँदै आएको दल नेपाली कांग्रेसका चार सांसद पनि माघ २० गते विदा हुँदैछन्।

यसरी ६ वर्षे कार्यकाल सकिएर विदा हुनेहरुको सूचिमा कोशी प्रदेशबाट निर्वाचित कांग्रेस संसदीय दलका नेता रमेशजंग रायमाझी, मधेस प्रदेशबाट निर्वाचित जितेन्द्रनारायण देव, गण्डकी प्रदेशको अल्पसंख्यक÷आपङ्गता भएका व्यक्तिमध्येबाट निर्वाचित प्रकाश पन्थ र लुम्बिनी प्रदेश महिला तर्फ निर्वाचित सांसद अनिता देवकोटा रहेका छन्।  

कांग्रेसका को को सांसद कुन समूह र प्रदेशबाट विदा हुँदैः
१. रमेशजङ्ग रायमाझी (कोशी, पुरुष/अन्य)
२. जितेन्द्रनारायण देव (मधेस, पुरुष/अन्य)
३. अनिता देवकोटा (लुम्बिनी, महिला/अन्य)
४. प्रकाश पन्थ (गण्डकी, पुरुष/अपाङ्गता भएका व्यक्ति वा अल्पसंख्यक समुदाय)

उता, प्रतिनिधि सभामा तेस्रो दलको रुपमा रहेको सत्तारुढ नेकपा माओवादी केन्द्रका तीन सांसदहरुः विना पोखरेल (कोशी प्रदेश, महिला), महेशकुमार महरा र हरिराम चौधरी सुदूरपश्चिम प्रदेशबाट क्रमशः अल्पसंख्यक तथा पुरुष अन्यतर्फ निर्वाचित संसदहरु आफ्नो कार्यकाल समाप्त गरी फर्किँदैछन्।

नेकपा माओवादी केन्द्रका कुन कुन सांसदको कार्यकाल सकिँदैछः
१. विना पोखरेल (कोशी प्रदेश, महिला)
२. महेशकुमार महरा (सुदूरपश्चिम, पुरुष/अपाङ्गता भएका अल्पसंख्यक समुदाय)
३. हरिराम चौधरी (सुदूरपश्चिम पुरुष/अन्य)

यसैगरी राष्ट्रिय सभामा एक स्वतन्त्रसहित ९ सदस्य रहेको नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एकीकृत समाजवादी)का तीन सदस्यहरुको कार्यकाल पनि फागुनमै सकिँदैछ। जसमा बाग्मतीबाट स्वतन्त्र सांसदको रुपमा रहेका खिमलाल देवकोटा (पुरुष अन्य) र सिंगबहादुर विश्वकर्मा (दलित पुरुष) तथा नन्दा चपाई कर्णाली महिला समूहका रहेका छन्।
 

नेकपा एसका विदा हुने सांसद को को कुन कुन समूहबाटः
१. सिंगबहादुर विश्वकर्मा (बाग्मती, दलिततर्फ)
२. नन्दा चपाई (कर्णाली महिला)
३. खिमलाल देवकोटा (बाग्मती, पुरुष/अन्य, स्वतन्त्र)

यसका अतिरिक्त करिब करिब मधेस प्रदेशको राजनीतिमा मात्रै सिमित रहन पुगेको जनता समाजवादीकी एक मात्र सांसद प्रमिला कुमारी पनि आफ्नो कार्यकाल पूरा गरी फिर्ता हुँदैछिन्।
 जनता समाजवादी पार्टी
१. प्रमिला कुमारी (मधेस प्रदेश, महिला)